مَسْجد مکان عبادت آفریدگار و خواندن نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین سوای سقف و دیوار باشد. مسجد قبا اولیه مسجدی است که در اسلام ساخته شد.
در شریعت اسلامی، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و کارهای فقهی گروهی به کار گیری می گردد و مهم ترین عبادتی که در آن به جا می آورند، نماز جماعت هست.
مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانان داشته که بعضی از این کارکردها تاکنون مانده میباشد. مساجد در جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در توفیق انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش جاری ساختن کردند.
مسجد الزهرا احمدآباد مشهد
مضمونشناسی
«مسجَد» در لهجه عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به نشانه کمال خضوع میباشد و مسجِد به معنای جایی می باشد که در آنجا سجده میکنند.[۱] برخی معتقدند کلمه و واژه مسجد از کلمهای غیر عربی «msgď» به معنای محل پرستش دریافت شدهمیباشد که در متن ها لهجه آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح وجود دارااست.[۲] در طول پیش از اسلام این واژه و کلمه برای اشاره به هرجا و معبدی بوده که در آن پروردگار را عبادت میکردهاند.[۳] برخی معتقدند واژه «مساجد» در آیه چهلم سوره حج در همین مفهوم به شغل رفته میباشد.[۴] آدرس مسجد الزهرا احمدآباد مشهد
دهخدا با استناد به منابع دیرین و ذکر نمونههای بسیار از آنان نوشته میباشد که کلمه و واژه عربی مسجد، اصولا، به صورت واژه و کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی گردیده است.[۵] او به نقل از این منابع آورده میباشد که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ پروردگار، «خانهای که برای پرستش خداوند بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن میآمده میباشد.[۶]
رزرو مسجد الزهرا احمدآباد مشهد
مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص مسلمانها و محل نماز خواندن آنهاست. گفتهاند از آن رو که مسلمانها در نماز، سجده میکنند و سجده نهایت خشوع در عبادت میباشد، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیدهاند. مسجد، به نظر فقاهتی احکامی ویژه دارااست و به لحاظ مادی ممکن می باشد عبارت از یک ساختمان محصور دربین دیوارها یا یک زمین بدون سقف و دیوار باشد.[نیازمند منبع]
«مسجد جامع» نیز به معنای مسجد به عمل میرود البته غالبا مراد از این کلمه مسجدهای گران قدر یا مساجدی در شهرها میباشد که نماز جمعه در آن اقامه میگردد.[۷]
مسجد در قرآن
شماره تلفن مسجد الزهرا احمدآباد مشهد
واژه و کلمه مسجد بیست و هشت بار به طور جمع و مفرد در قرآن به عمل رفته است که در بعضی از آنها از التفات مسجد و محافظت آن کلام رفته میباشد؛ به عنوان مثال: «إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّكاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِكَ أَنْ یكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین (ترجمه: مساجد را فقط كسی آباد میكند كه به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا دارد و زكات بدهد و از كسی جز خدا نترسد- امیدواریم آنها هدایت یابند.)[ توبه–۱۸]
مالکیت مسجد در قرآن به خداوند نسبت داده شده میباشد.(جن/۱۸) از امام درست گو(ع) از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانههای پروردگار در زمیناند».[۸]
در آیه ۱۲۵ سوره بقره، به مسجد مکه که همان مسجدالحرام میباشد، به عنوان مکانی برای شغلهای آیینی و نیز محل گرد هم آمدن اشاره شده است [۹] و در آیه ۹۶ سوره آل عمران این مسجد به عنوان اول خانهای که برای عبادت مردم برپا شده، مذکور میباشد.[۱۰]
پیشینه مسجد در اسلام
عبدالحسین زرینکوب:
«که اظهارکرد در اسلام، دین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش میکشند و آن هم در مسجد.»[۱۱]
بنابر تعالیم فرستاده اکرم(ص)، عبادت پروردگار و نماز، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین میاقتدار خداوند را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در حدیثی از آن حضرت نقل شده است: «جُعِلَت لِی كُلَّ أرضٍ طَیبَةٍ مَسجِداً وَ طَهوراً (کلیه زمین برای من پاک و مسجد قرار داده گردیده است.»[۱۲]) به این رو، مسلمانها پیش از سفر، جایی خاص برای نماز گزاردن نداشتند و هر جا که امکان آن فراهم بود نماز میخواندند و فرستاده(ص) یاور افرادی انگشتشمار مانند امام علی (ع) نماز را به صورت مخفیانه ادا می کرد.[۱۳] بنابر گزارشهایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار کعبه نماز میگزارد.[۱۴]
مسجد قبا اولیه مسجدی میباشد که در اسلام ساخته شد. زمانی رسول از مکه به مدینه میآمد، پیش از ورود به مدینه یک هفته در قبا ماند و دراین دوران به درخواست مردم مسجدی دراین حوزه تشکیل داد. برخی گفتهاند این مسجد به پیشنهاد عمار یاسر ایجاد شده است.[۱۵]
با مهاجرت مسلمانها به مدینه، رسول مکانی را برای نماز جماعت و نیز جلسه مسلمانان برگزید و با همراهی مؤمنان آن مکان را به صورتی بی آلایش برای این عمل آماده کرد. این مسجد که مسجدالنبی یا مسجد نبی نام گرفت، به زودی رده ویژهای نزد مسلمانان یافت و به مکانی برای عبادت، یادگرفتن مذهبی، شغلهای جمعی و تصمیمگیریهای اساسی سیاسی تبدیل شد. قبلا، فرستاده در بعضی مکانهای مکه به یار مؤمنان نماز جماعت خوانده بود اما جایی را به عنوان مسجد گزینش نکرده بود.[نیازمند منبع]
مسجدْ پس از مهاجرت، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و بعد به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. ابعاد هنگامی دارالحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز استفاده میشد.[۱۶]
نمایی از مسجد کوفه
در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن نخستین هجری، مسلمانها با الگوبرداری از فرستاده اکرم(ص) در مدینه، معمولا فضایی را که در مرکز اردوگاههایشان قرار داشت به مسجد مهم اختصاص میدادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان این محلهای عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. از همین سرمشق در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح میکردند مانند دمشق، بیت المقدس و مدائن مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا مینهادند.[۱۷]
احداث مساجد پس از مسجد قبا و مسجد النبی در دیگر مناطقی که اسلام بدانها نحوه مییافت، انجام میگرفت. در قرن اول قمری مسجد کوفه(۱۷ق.)، مسجد فسطاط(۲۱ق.) و جامع بصره(۲۴ق.) به اهتمام مسلمانان ساخته شد.[۱۸]
به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته هست: مساجد تبارک زیر اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات اساسی مسلمانها و مساجد کوچک که توسط بخشهای گوناگون جمعیت شهری ساخته و اداره میشدند. در بعد از ظهر اولیه معمول این بود که به تاسی از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز شیوه و سیره رسول در مدینه، خلفا یا فرمانداران منصوب آن ها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم معمولی مساجد خود را در محلات خویشانای خود میساختند. با ارتقاء شدید قدرت و ثروت امپراتوریهای اسلامی و غیر وابسته شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به کمک مردم و درآمدهای اوقاف تأسیس و نگهداری میشدند.[۱۹]
کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و نماز جمعه بوده که مردان بیشتر در آن شرکت میکردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پردهای در میان آنان و مردان بود یا در اتاقی جداگانه و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.[۲۰]
به سبب وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی فارغ معبد برای وضو اختصاص داده میشد.[۲۱] در تاریخ شیعه همانند اهل تسنن، اهمیت مساجد و قدرت آنان فراز و نشیب فراوان داشته میباشد. مسجد مرقدهای شیعهها در کربلا و نجف از پشتیبانی آل بویه(قرنهای چهارم و تا پنجم قمری) و صفویه(قرنهای دهم تا یازدهم قمری) بهره مند بوده است. سلسله فاطمی اسماعیلیه(قرنهای چهارم تا ششم قمری) مساجد بخش اعظمی را در شمال آفریقا تا مصر و حجاز بنا کرد و در تحت نگهبانی قرار داد. صفویه همین فعالیت را در جمهوری اسلامی ایران و کشورهای حاشیه دریا خلیج فارس انجام اعطا کرد. با این حالا، هنگامی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای سنی شدند، نه صرفا فرآیند مسجدسازی به میزان بسیاری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند نماز جمعه نیز رو به کاستی نهاد.[۲۲]
احکام و آداب مسجد
از همان فرصت که مسجد در اسلام بنیان گذارده شد، احکام و آدابی برای حضور در آن و رفت و آمد به آن در قرآن و حدیث ذکر گشت. به ظاهر، اولیه احکام و آدابی که برای مسجد برشمرده شد، مربوط به اموری مانند طهارت و نظافت بود. مثلا، سفارشهایی اکید از نبی اکرم(ص) درباره ثواب پاکیزه کردن مسجد و نکوهش آلوده کردن آن، در مشت هست که در مورد «آداب» میگنجند.[۲۳] درباره شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام شرعی خاصی احوال گردیدهاست؛ از جمله ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده یا پوشیدن لباس سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و جامه سیاه و پلشت مکروه میباشد.[۲۴]